. آیه (ضرورت توجه ویژه به دختران و زنان)
اشاره
وَ اِذَا الْمَؤْوُدَةُ سُئِلَتْ و در آن هنگام که از دختران زنده به گور شده سؤال شود، ( 8 / تکویر) بِاَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ که به کدامین گناه
کشته شدند؟ ( 9 / تکویر)
شرح آیه از تفسیر نمونه
یکی از دردناكترین و .« دختري است که زنده در زیر خاك دفن شده است » بر وزن وعد) به معنی ) « وَأد » از ماده « مَؤوُدَة »
است که در قرآن مجید مکرر به آن اشاره شده است. گرچه بعضی « وأد » وحشیانهترین پدیدههاي عصر جاهلیت عرب، پدیده
یا بعضی از قبایل دیگر) بوده است، ولی مسلما ) « کنده » معتقدند که این جنایت در همه قبایل عرب عمومیت نداشته و تنها در قبیله
مسأله نادري نیز محسوب نمیشده وگرنه قرآن با این تأکید و به طور مکرر، روي آن صحبت نمیکرد. ولی به هرحال این کار به
قدري وحشتناك است که حتی موارد نادر آن، قابل دقت و بررسی است. مفسران گفتهاند در جاهلیت عرب، هنگامی که وقت
وضع حمل زن فرا میرسید، پدر حفرهاي در زمین حفر میکرد و بالاي آن مینشست، اگر نوزاد دختر بود، آن را در میان حفره
نام آن » : پرتاب میکرد و اگر پسر بود، آن را نگه میداشت، لذا یکی از شعراي آنها در همین زمینه با لحن افتخار آمیزي میگوید
یعنی میمیرد در مقابل یحیی که مفهومش این است که زنده میماند) گذاشتم. و قبر، داماد ) « تموت » نوزاد دختر را به هنگام تولد
1) عامل پیدایش این جنایت، امور مختلفی بوده است ازجمله: عدم ارزش زن ).« من است که او را دربرگرفته و خاموش ساخته است
به عنوان یک انسان در جامعه جاهلی. مسأله فقر شدید که بر آن جامعه حاکم بوده، مخصوصا با توجه به این که دختران همانند
پسران قادر بر تولید اقتصادي نبودند و در غارتگريها شرکت نداشتند. همچنین این فکر که در جنگهاي فراوان قبیلهاي آن روز،
جلد 10 ، صفحه 444 . (صفحه 528 ) ممکن بود دختران به اسارت درآیند و به اصطلاح نوامیس آنها به ،« مجمعالبیان » -1 *****
دست بیگانگان بیفتد و از این راه لکّه ننگی بر دامنشان بنشیند، در این کار بیاثر نبود. این عوامل چندگانه دست به دست هم داد و
زنده به گور کردن دختران) را به وجود آورده بود. با نهایت تأسف این مسأله به اَشکال دیگري در ) ،« وأد یا وئاد » پدیده وحشتناك
جاهلیت قرون اخیر نیز خودنمایی میکند، در شکل آزادي سقط جنین که به صورت قانونی در بسیاري از کشورهاي به اصطلاح
متمدن رواج یافته، اگر عرب جاهلی بعد از تولد نوزادان را میکشت انسانهاي متمدن عصر ما آن را در شکم مادر میکشند. قابل
توجه این که قرآن مجید به قدري این مسأله را زشت و منفور شمرده و با آن برخورد قاطع کرده است که حتی رسیدگی به این
موضوع را مقدم بر مسأله نشر نامههاي اعمال در قیامت و دادخواهی در مسائل دیگر میشمرد و این نهایت اهتمام اسلام را به خون
انسانها و مخصوصا انسانهاي بیگناه و همچنین ارزش جنس زن را از دیدگاه اسلام نشان میدهد. نکته دیگري که توجه به آن
صفحه 297 از 369
در اینجا لازم است این است که، قرآن نمیگوید از قاتلین سؤال میکنند، بلکه میگوید: از این کودکان معصوم سؤال میشود که
گناهشان چه بوده است که چنین بیرحمانه کشته شدند؟ گویی قاتلین ارزش بازپرسی را هم ندارند، به علاوه شهادت و گواهی این
مقتولین، به تنهایی کافی است. تحقیر و درهم شکستن شخصیت زن، تنها در میان عرب جاهلی نبود، بلکه در میان اقوام دیگر وحتی
شاید متمدّنترین ملل آن زمان نیز، زن شخصیتی ناچیز داشت و غالبا با او به صورت یک کالا و نه یک انسان رفتار میشد ولی
مسلما عرب جاهلی این تحقیر را در اَشکال زنندهتر و وحشتناكتري انجام میداد، تا آنجا که اصلًا نَسَب را مربوط به مرد
میدانست و مادر را تنها ظرفی براي نگهداري و پرورش جنین محسوب میکرد. اینرا نیز میدانیم که آنها براي زن حقی در ارث
قائل نبودند و براي تعدد زوجات، حد و مرزي قائل نمیشدند. به سادگی خوردن آب ازدواج میکردند وبه آسانی آنها را طلاق
میدادند. ولی اسلام ظهور کرد و با این خرافه در ابعاد مختلفش سرسختانه جنگید، مخصوصا تولد دختر را که ننگ میدانستند، در
احادیث اسلامی به عنوان گشوده شدن ناودانی از رحمت خدا به خانواده معرفی کرد. (صفحه 529 ) و خود پیامبر صلی الله علیه و
آله آن قدر به دخترش بانوي اسلام فاطمه زهرا علیهاالسلام احترام میگذاشت، که مردم تعجب میکردند. با تمامی مقامی که
داشت، دست دخترش را میبوسید و به هنگام مراجعت از سفر نخستین کسی را که دیدار میکرد، دخترش فاطمه بود و به عکس
هنگامی که میخواست به سفر برود، آخرین خانهاي را که خداحافظی میکرد، باز خانه دخترش فاطمه علیهاالسلام بود. در حدیثی
میخوانیم که به پیامبر صلی الله علیه و آله خبر دادند که خدا به او دختري داده است، ناگهان نگاه به صورت یارانش کرد، آثار
ناخشنودي در آنها نمایان گشت (گویی هنوز رسوبات افکار جاهلی از مغز آنها برچیده نشده) پیامبر صلی الله علیه و آله فورا فرمود:
ما لَکُمْ؟ رَیْحانَۀٌ اَشُمُّها، وَ رِزْقُها عَلَی اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: و این چه حالتی است در شما میبینم؟ خداوند گلی به من داده آن را میبویم و »
نِعْمَ » : 1) در حدیث دیگري از پیامبر صلی الله علیه و آله میخوانیم که فرمود ).« اگر غم روزي او را میخورید، روزیش با خداست
الْوَلَدُ الْبَناتُ، مُلْطِفاتٌ، مُجْهِزاتٌ، مُونِساتٌ، مُفْلِیاتٌ: چه فرزند خوبی است دختر، هم پُر محبت است، هم کمککار، هم مونس است
کسی که بازار میرود و » : 2) در حدیث دیگري از پیامبر صلی الله علیه و آله میخوانیم که فرمود ).« و هم پاك و پاك کننده
تحفهاي براي خانواده خود میخرد، همچون کسی است که میخواهد به نیازمندانی کمک کند (همان پاداش را دارد) و هنگامی
که میخواهد تحفه را تقسیم کند، نخست باید به دختر و سپس به پسران بدهد، چرا که هر کس دخترش را شاد و مسرور کند،
3) در واقع این احترام به شخصیت زن سبب آزادي او در ).« چنان است که گویی کسی از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده باشد
جامعه و پایان دادن به دوران بردگی زنان است. گرچه در این زمینه سخن بسیار است و ذیل آیات مناسب بحث شده است، ولی از
این واقعیت نمیتوان به آسانی گذشت که با نهایت تأسف هنوز در جوامع اسلامی، آثاري از همان افکار جاهلی وجود دارد و هنوز
کم نیستند خانوادههایی که از تولد پسر خوشحال و از نوزاد دختر ناراحت میشوند و یا لااقل تولد پسر را بر دختر ترجیح میدهند.
وسائل » -2 . جلد 15 ، صفحه 102 ،« وسائل الشیعه » - البته ممکن است شرایط خاص اقتصادي و اجتماعی در رابطه با ***** 1
صفحه 54 . (صفحه 530 ) وضع زنان در جوامع کنونی یکی از علل این گونه ،« مکارم الاخلاق » -3 . جلد 15 ، صفحه 100 ،« الشیعه
عادات و رسوم باشد، ولی هرچه هست باید عموم مسلمین راستین با این طرز فکر مبارزه کنند و ریشههاي اجتماعی و اقتصادي آن
را بسوزانند، چون اسلام نمیپسندد که بعد از گذشت چهارده قرن پیروانش به افکار جاهلی بازگردند و این یک نوع جاهلیت
ثانوي است. حتی در جوامع غربی که تصور میکنند براي زن شخصیت والایی قائلند، عملًا میبینیم او را آن چنان تحقیر کردهاند
که به صورت یک عروسک بیارزش یا وسیلهاي براي خاموش کردن آتش شهوت و یا کالایی براي تبلیغ کالاهایشان درآوردهاند.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
پدیده شوم زنده به گور کردن دختران
صفحه 298 از 369
در جاهلیت در پارهاي از تیرهها و قبیلهها هنگامی که روزهاي کودك آوردن زن نزدیک میشد، مردان آنها گودالی آماده
« فَرّاء » میساختند تا اگر کودك نو رسیده، دختر بود، او را به آن گودال سپارند و اگر پسر بود براي خود نگاه دارند. از دیدگاه
منظور این است که: از دختر زنده به گور خواهند پرسید که به چه گناهی زنده به گور شده است؟ و بدین وسیله عاملان این
جنایت دهشتناك مورد نکوهش قرار میگیرند؛ چرا که دختران زنده به گور شده هر کدام فریاد مظلومیّت و ستمدیدگیشان همه
جا را میگیرد که بیهیچ گناهی کشته شدهاند. و این بیان و این پرسش در آیه مورد بحث به سان پرسش در این آیه است که
میفرماید: اِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْئُولًا( 1) و به پیمان خویش وفا کنید، چرا که از پیمان پرسش خواهد شد. با این بیان در این مورد از
کشندگان میپرسند، چرا که آنان مسئول جنایتاند و نه کشته شدگان. و اگر از آن ستمدیدگان و کشته شدگان بپرسند براي
( سرزنش و رسوایی زنده به گور کنندگان است. 1 سوره اسراء، آیه 34 . (صفحه 531
357 . آیه (افراد خانوادههاي با ایمان در بهشت به یکدیگر ملحق میشوند)
اشاره
وَ یَنْقَلِبُ اِلی اَهْلِهِ مَسْروُرا و خوشحال به اهل و خانوادهاش بازمیگردد. ( 9 / انشقاق)
شرح آیه از تفسیر نمونه
در آیه فوق تفسیرهاي مختلفی ذکر کردهاند، بعضی گفتهاند: منظور همسر و فرزندان با ایمان اوست که مؤمنان در « اَهْل » براي
بهشت به آنها میرسند و این خود نعمت بزرگی است که انسان افراد مورد علاقهاش را در بهشت ببیند و در کنار آنها باشد. بعضی
را به معنی حوریان بهشتی گرفتهاند که براي مؤمنان تعیین شدهاند و بعضی آن را به افراد با ایمانی که در دنیا مورد « اَهْل » دیگر
علاقه او بودند و در خط او قرار داشتند، تفسیر کردهاند. جمع میان این معانی نیز ممکن است.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
و پس از حسابرسی آسان و نایل آمدن به مهر و بخشایش خدا، شاد و شادمان به سوي همسر و خانواده و بستگان و همفکران
( خویش باز میگردد. (صفحه 532
358